.
Zdolności (pojęcie, klasyfikacje, pomiary)
----------------------------------------------
Terminem "twórczość" zazwyczaj określano wysiłki i osiągnięcia ludzkie w dziedzinieartystycznej i naukowej. W potocznym rozumieniu "twórczość" - to działalność nosząca cechy oryginalności, odkrywcza, wnosząca coś nowego do istniejącego dorobku, a nawet będąca przejawem ściśle indywidualnych zdolności.autor: Władysław Pitak
Psychologia twórczości dopiero ostatnio zaczęła się intensywnie rozwijać i wciąż jeszcze składa się głównie z drobnych przyczynków, hipotez, a także eksperymentów wychowawczych o bardzo niejednakowej wartości poznawczej i praktycznej.
Wśród psychologów, zajmujących się tą problematyką, dominuje opinia, że do czynów twórczych zdolny jest każdy, normalny człowiek. Dosyć powszechnie uważa się także, że twórczość to aktywność przynosząca wytwory dotąd nieznane , a zarazem społecznie wartościowe. W ocenie produktu istotne znaczenie przypisuje się czynnikowi czasu, który sprawia, że społeczne oszacowanie wytworu ulega zmianom, przechodząc czasem od początkowego uznania przez różne fazy dewaluacji lub odwrotnie.
Ten uzupełniający warunek spełnia określenie M.I.Steina 10), zgodnie z którym:
"Twórczość to proces przynoszący nowy wytwór, oceniany w określonym czasie przez grupę jako trafny lub użyteczny".Proces twórczy rozpatruje się dziś jako szczególny przypadek ogólniejszego i wspólnego wszystkim ludziom procesu rozwiązywania problemów. Twórczość i jej wytwory stanowią continuum, na którego jednym krańcu stoją dzieła genialne, na drugim zaś - samodzielne rozwiązania problemów o niewielkim znaczeniu. Między tymi biegunami istnieje bogata gama szczebli pośrednich 11).
Przymiotnikiem "twórczy" określa się więc jakiś produkt spełniający szczególne wymagania, jak i proces, który do niego prowadzi, a także pewne warunki sprzyjające temu procesowi.
Mówiąc inaczej, problematyka twórczości obejmuje :
wytwory działalności ludzkiej, proces twórczy, ze szczególnym uwzględnieniem samego aktu tworzenia, który jest kluczem do ogólnej teorii twórczości, osobę samego twórcy, z pominięciem procesu tworzenia, środowisko, w którym odbywa się proces tworzenia, przy czym chodzi tu o ustalenie związków między twórczością a warunkami zewnętrznymi.
W ostatnich latach pojawiły się próby nadania terminowi "twórczość" jeszcze szerszego znaczenia, objęcia nim także różnych forma uczestnictwa kulturalnego, nie łączącego się z powstawaniem nowych dzieł czy realizacji artystycznych.
Według W. Szewczuka: - wbrew tradycyjnemu pojmowaniu twórczości nie jest ona wyłącznym przywilejem artystów i uczonych, lecz może mieć miejsce w każdej sferze ludzkiej aktywności, a więc w działalności organizacyjnej, poznawczej, produkcyjnej, wychowawczej, opiekuńczej, usługowej, porządkowej, sportowej - 12).
Produkt zasługujący na miano twórczego może mieć według powyższego ujęcia dowolną postać i być nie tylko dziełem sztuki, odkryciem czy oryginalną maszyną, lecz równie dobrze - projektem organizacyjnym, metodą treningu sportowego, żartem itp. 13).
Zupełnie krańcowy pogląd reprezentuje K.Żygulski, który twierdzi, że "każde uczestnictwo kulturalne wymaga swoistego aktu twórczego" 14). W tym sensie twórczością jest nie tylko napisanie wiersza, czy jego publiczna recytacja, lecz każde jego wartościowe dla jednostki odczytanie.
Psychologię twórczości interesują w coraz większym stopniu także zachowania oraz wytwory zbliżone do twórczości. Do takich godnych szczególnej uwagi zjawisk należą zachowania i produkty określane mianem oryginalnych, a także jednostki, które nie wykazały się jeszcze zadowalającym produktem, ale zyskały wysokie wyniki w testach psychologicznych mierzących pewne cechy przypisywane ludziom twórczym.
Ten kierunek zainteresowań jest podstawą do rozróżniania twórczości dokonanej od potencjalnej. Twórczością dokonaną określa się aktywność uwieńczoną dziełem, twórczością potencjalną - zdolności twórcze, zachowania i produkty określane mianem oryginalnych.
Pewne hipotezy dotyczące zdolności, które powinny mieć szczególne znaczenie dla myślenia twórczego, skłoniły badaczy do poszukiwania zdolności mających coś wspólnego z płynnością i giętkością myślenia, zdolności związanych z łatwością wytwarzania pomysłów i gotowością do zmiany kierunku myślenia czy modyfikowania informacji.
Pierwsza, poważna analiza czynnikowa nastawiona na weryfikowanie tych hipotez oraz inne, przeprowadzone później, wykazały istnienie jeszcze jednego czynnika określanego mianem oryginalność.
Wydaje się, że najtrafniej zdolności zaklasyfikował J.P.Guilford, według którego do elementarnych zdolności twórczych należą :
I. W zakresie płynności wytwarzania treści :1.płynność słowna,
2.płynność skojarzeniowa,
3.płynność ekspresyjna,
4.płynność ideacyjna.
II. W zakresie wytwarzania treści umysłowych:1.giętkość spontaniczna semantyczna,
2.giętkość spontaniczna figuralna,
3.giętkość adaptacyjna figuralna,
4.giętkość adaptacyjna symboliczna.
5.oryginalność 15).
Zajmiemy się teraz charakterystyką powyższych zdolności wskazując jednocześnie testy używane do ich pomiarów:
- płynność słowna - polega na wypowiadaniu lub zapisaniu w wyznaczonym czasie słów zaczynających się lub kończących na określonej literze lub głosce. Wśród lepszych testów znajdują się: przyrostki, pierwsze i ostatnie litery, rymy.
- płynność skojarzeniowa - jest to zdolność do płynnego operowania różnego rodzaju określeniami i nazwami przedmiotów lub zjawisk. Tę zdolność bada się przy pomocy testów : Kontrolowane Skojarzenia, Znajdowanie Przeciwieństw, Uzupełnianie Porównań.
- płynność ekspresyjna - dobieranie odpowiednich słów, jak w przypadku płynności skojarzeniowej, ale tutaj chodzi o konstruowanie wypowiedzi z kilku elementów. Do badania tej zdolności stosuje się testy: Tworzenia Przedmiotów, w których osoba badana ma ułożyć dwie lub więcej prostych form geometrycznych tak, aby utworzyły przedmiot, którego nazwa jest podana.
- płynność ideacyjna - wytwarzanie pomysłów umożliwiających wielokierunkowe poszukiwania. Chodzi tu przede wszystkim o podawanie jak największej ilości pomysłów nowych zastosowań znanych przedmiotów - liczy się ilość. Tę płynność można badać testami: Konsekwencje (oczywiste), Tytuły historyjek (niepomysłowe), Zastosowanie, tematy, Wypracowanie.
- giętkość spontaniczna semantyczna - polega na wyszukiwaniu nowych zastosowań znanych przedmiotów. W odróżnieniu od płynności ideacyjnej liczy się, nie ilość lecz jakość. Najczęściej stosowane testy: Niezwykłe Zastosowania, Wielokrotne Grupowanie.
- giętkość spontaniczna figuralna - zdolność odmiennego spostrzegania tej samej figury. Miarą tej zdolności jest szybkość przechodzenia od jednego do drugiego sposobu spostrzegania figury. Stosowane testy: Sortowanie Kolorowych Form, Test Podobieństw Figuralnych.
- giętkość adaptacyjna figuralna - zdolność reorganizacji bodźców wzrokowych. Chodzi tu o wykrywanie figur z tła. Wszystkie testy badające tę zdolność obejmują problemy wymagające zmiany taktyki w trakcie prób i błędów. Należą do nich m.in.: Planowanie Manewrów Lotniczych, Wgląd, Układ Kropek.
- giętkość adaptacyjna symboliczna - zdolność rozwiązywania różnego rodzaju łamigłówek, w których za każdym razem należy stosować inną regułę postępowania, aby otrzymać rozwiązanie. Do badania tej zdolności używa się testu Łamigłówki z Zapałkami.
- oryginalność - zdolność produkowania takich odpowiedzi, które są niecodzienne (rzadkie), opierają się na odległych skojarzeniach lub są dowcipne (w sensie zaskakującej pomysłowości). Jako miarodajne wymienia się takie testy jak :
Wytwarzanie Symboli, Konsekwencje Niezwykłych zdarzeń, Tytuły.
Uwaga :
Powyższy artykuł jest fragmentem pracy badawczej pt. "Twórcza funkcja ekspresji dramatycznej. Wpływ treningu dramatycznego na rozwój zdolności twórczych uczniów szkół podstawowych".
Osoby zainteresowane pełną wersją wraz z przypisami, bibliografią i aneksami proszone są o kontakt z autorem:
biuro@logos.dt.pltel. 600-809-254
Władysław Pitak (pedagog kultury i oświaty, logopeda dypl.)
.
http://www.logopeda.fora.pl/wejdz-i-porozmawiaj,1/wladyslaw-pitak-inteligencja-a-zdolnosci-tworcze,205.html#511.